OSTRÓW TUMSKI
Poznań, woj wielkopolskie
Ostrów Tumski w Poznaniu (województwo wielkopolskie) - to jedyna z licznych niegdyś wysp na Warcie na terenie Poznania. To tutaj kształtowała się polska państwowość. W X wieku istniał w tym miejscu gród - jeden z czterech głównych ośrodków państwa Mieszka I pełniących wymiennie funkcję stolicy (wraz z Gnieznem, Ostrowem Lednickim i Gieczem). Główny gród znajdował się mniej więcej na miejscu obecnego kościoła NMP oraz na części placu przed katedrą. Sama katedra leży na terenie jednego z dwóch podgrodzi - drugie znajdowało się po drugiej stronie trasy Prymasa Wyszyńskiego. Na Ostrowie Tumski prowadzone są liczne wykopaliska archeologiczne.
CIEKAWOSTKI
HISTORIA :
Pierwszy, jeszcze przedpiastowski gród powstał na wyspie w IX wieku. Nazywany on jest obecnie "grodem Poznana" (nazwę Poznań wywodzi się obecnie od imienia Poznan). Gród piastowski powstał w X wieku. Stanowił on kolebkę państwa polskiego, świadczą o tym między innymi odkryte niedawno przez prof. Hannę Kóčkę-Krenz pozostałości Palatium Mieszka I, które było kilkukondygnacyjną, największą odkrytą na ziemiach polskich budowlą świecką z tego okresu. Tu również znajduje się najstarsza katedra polski, zbudowana prawdopodobnie w 966 roku, a pełniąca funkcję katedry od 968, kiedy to Ostrów Tumski stał się siedzibą Jordana, pierwszego polskiego biskupa. Nawet po 1000 roku, gdy powstała metropolia gnieźnieńska, biskupi poznańscy zachowali niezależność (według najnowszych badań jeszcze przez kilkadziesiąt lat mieli oni status biskupów misyjnych podległych bezpośrednio papieżowi. Pojawienie się biskupstwa nie osłabiło znaczenia Poznania jako grodu książęcego. W X wieku gród na Ostrowie Tumskim zajmował większy obszar i posiadał potężniejsze wały niż jakikolwiek znany dziś gród państwa Piastów. Powierzchnia przekroju wałów wynosiła 25 m2, a średnica obwałowań wynosiła 100 m. Osobnym wałem otoczone było podgrodzie na terenie którego stała katedra. W początkach XI wieku miasto zniszczyła powódź. Bolesław Chrobry odbudowując Poznań powiększył go i zatarł podział na gród i podgrodzie. Okres świetności grodu skończył się wraz z najazdem Brzetysława w 1038 i pogańską reakcją. Zniszczony Poznań odbudował i powiększył Kazimierz Odnowiciel, który przeniósł jednak stolicę do Krakowa. W 1146 roku miasto obległ Władysław II Wygnaniec. Z relacji wiemy, że wtedy oprócz wału w skład fortyfikacji wchodziły baszty, a w obrębie miasta znajdowało się również niezabudowane dotąd Zagórze. W 1240 roku gród został odnowiony przez Przemysła I, jednak już w 1253 roku przeniósł on miasto, i siedzibę książęcą (później królewską) na zachodni brzeg Warty. Od tego momentu wyspa znalazła się we władaniu biskupów poznańskich. Kolejne fortyfikacje wznoszono na przełomie XV i XVI wieku za biskupa Jana Lubrańskiego, który w tym czasie wyposażył między innymi wyspę w kanalizację, brukowane ulice, wzniósł psałterię oraz ufundował Akademię. Najmłodszymi fortyfikacjami są pochodzące z lat 1833 - 1839 resztki pruskich umocnień obronnych.
pierwotny wygląd Ostrowa Tumskiego z czasów Mieszka I
ZABYTKI:
Do największych zabytków na Ostrowie Tumskim należą: Bazylika Katedralna pw. św. Piotra i Pawła w Poznaniu oraz Kościół Najświętszej Marii Panny w Poznaniu.
Bazylika Katedralna pw. św. Piotra i Pawła w Poznaniu - jeden z najstarszych polskich kościołów i najstarsza polska katedra. Jest ona przypuszczalnym miejscem chrztu Mieszka I. Kościół powstał w drugiej połowie X wieku, a w 968 podniesiono go do rangi katedry. Patronem katedry stał się św. Piotr, gdyż jako pierwsze biskupstwo w kraju miała prawo do tego samego patrona, co siedziba papieża. Była to siedziba pierwszego misyjnego biskupa Polski, Jordana. Powstał wówczas wczesnoromański kościół o długości około 48 m, którego relikty widać w podziemiach dzisiejszej bazyliki. Przetrwał on około 70 lat, do czasów reakcji pogańskiej i najazdu Brzetysława I (1034-1038). Na jego miejscu powstała katedra romańska, której pozostałości widoczne są w południowej wieży. W XIV i XV wieku dokonano przebudowy kościoła w stylu gotyckim. Powstał wówczas wieniec kaplic, otaczający dziś katedrę. Pożar w 1622 wywołał takie zniszczenia, że kościół poddano gruntownej przebudowie w stylu barokowym. Kolejny pożar wybuchł w 1772, a odbudowa nadała katedrze styl klasycystyczny. Ostatni wielki pożar wybuchł 15 lutego 1945 podczas walk o Poznań. Restaurację katedry przeprowadzono, starając się przywrócić gotycki charakter, na podstawie odsłoniętych przez ogień pozostałości, a oddano ją do użytku 29 czerwca 1956. Papież Jan XXIII w 1962 nadał katedrze tytuł bazyliki mniejszej.
Nawa główna ma 72 m długości i 36 m szerokości. W prezbiterium znajduje się poliptyk z przełomu XIV i XV wieku (ukończony w 1512) przywieziony z Góry Śląskiej wykonany w warsztacie wrocławskim. W szafce środkowej widnieją postacie Najświętszej Marii Panny, św. Barbary i św. Katarzyny. W wewnętrznych skrzydłach widnieje dwanaście świętych niewiast zgrupowanych w trójki. Po ich złożeniu ukazuje się osiem scen pasyjnych, eksponowanych podczas Wielkiego Postu. W predelli znajduje się scena Ostatniej Wieczerzy.
W podziemiach katedry można obejrzeć fragmenty katedry preromańskiej i romańskiej, a także relikty grobowców, prawdopodobnie grobowce pierwszych władców Polski. Znajduje się tam również misa chrzcielna (X wiek), z której być może przyjął chrzest Mieszko I i poddani. W drugiej krypcie są liczne eksponaty wydobyte podczas prac archeologicznych. Z tej krypty można przejść do krypty grobowej arcybiskupów poznańskich.
Katedra jest miejscem spoczynku następujących władców z dynastii Piastów:
Mieszko I - w 992 roku
król Bolesław I Chrobry - w 1025 roku
król Mieszko II - w 1034 roku
Kazimierz Odnowiciel - w 1058 roku
Władysław Odonic - w 1239 roku
Przemysł I - w 1257 roku
Bolesław Pobożny - w 1279 roku
król Przemysł II - w 1296 roku
W świątyni spoczywają także biskupi i arcybiskupi poznańscy, wśród nich: bp Jan Łodzia, bp Jan z Lutogniewa, bp Mikołaj z Górki, bp Piotr Wysz, bp Andrzej Łaskarz, bp Uriel Górka, bp Jan Lubrański, abp Walenty Dymek, abp Antoni Baraniak, i abp Jerzy Stroba, a także Prymasi Polski, arcybiskupi Gniezna i Poznania z lat unii personalnej tych dwóch stolic (1821-1946), wśród nich Tymoteusz Gorzeński, Marcin Dunin, Leon Michał Przyłuski, kardynał Mieczysław Halka - Ledóchowski i Florian Stablewski. Katedra stała się też miejscem wiecznego spoczynku kardynała Bolesława Filipiaka – dziekana Roty Rzymskiej.
Dnia 29 września 1341 r. w katedrze miał miejsce ślub Kazimierza Wielkiego z Adelajdą Heską i jej koronacja na królową Polski.
Kościół Najświętszej Marii Panny - w dzisiejszym kształcie powstał w połowie XV wieku, jednak jego historia rozpoczyna się w 965 roku, gdy po przybyciu Dobrawy wzniesiono na Ostrowie Tumskim kaplicę zamkową. Według najnowszych badań prawdopodobnie pod prezbiterium znajdują się fundamenty rotundy pełniącej funkcję kaplicy (kaplica księżnej Dąbrówki), pewnym jest natomiast istnienie pod kościołem resztek palatium (czyli pałacu) przypisywanego Mieszkowi I, które było największym ówczesnym budynkiem świeckim na ziemiach polskich. Obecnie prace archeologiczne wstrzymano do momentu uzyskania funduszy pozwalających na zabezpieczenie gotyckiej świątyni. W dokumentach kościół NMP pod swoim dzisiejszym wezwaniem pojawia się po raz pierwszy w 1247.
Całość budowli wykonano z czerwonej cegły przetykanej cegłą glazurowaną. Halowa konstrukcja podzielona jest na trzy nawy, prezbiterium i ambit. Przykrywa ją sklepienie gwiaździste. Wnętrze pokrywają polichromie namalowane w latach 1954 - 1955 przez Wacława Taranczewskiego. Jednocześnie stworzył on poliptyk wzorowany na gotyckim, a rok później zaprojektował witraże. Na ścianach znajdują się cenne drewniane rzeźby z XV wieku. Przed kościołem znajduje się kolumna z figurą Matki Boskiej Niepokalanej z 1886 roku.
INFORMACJE:
Katedra Poznańska
61-120 Poznań, Ostrów Tumski 17
tel. +48 (0) 61 85 29 642, fax. +48 (0) 61 85 29 642
