CIEKAWOSTKI
PIESKOWA SKAŁA, woj. małopolskie
Pieskowa Skała - część wsi Sułoszowa w Dolinie Prądnika, nieopodal Krakowa (27 km na północ od miasta, 75 km od Katowic) na terenie Ojcowskiego ParkuNarodowego w Jurze krakowsko-częstochowskiej.
HISTORIA :
W I poł. XIV wieku Kazimierz Wielki wybudował zamek, element łańcucha obronnych "Orlich Gniazd", składający się z dwóch części: górnej i dolnej. Górna, niezachowana, wzniesiona była na niedostępnej skale zwanej "Dorotką". W latach 1377 - 1608 był siedzibą rodu Szafrańców - niektórzy z nich wykorzystywali go jako punkt wypadowy do napadów na kupców przejeżdżających bięgnącym przez Dolinę Prądnika traktem łączącym Kraków ze Śląskiem. W roku 1484 Krzysztof Szafraniec, prawnuk pierwszego właściciela, został za to ścięty na Wawelu. W latach 1542 - 1580 gotycki zamek przekształcono w renesansową rezydencję. W XVII wieku, za czasów Michała Zebrzydowskiego dobudowano system fortyfikacji bastionowych. W czasie potopu szwedzkiego (1655) zamek został zniszczony, zaś w 1718 r. uległ pożarowi. Odbudowany jako siedziba rodu Wielkopolskich w 1768 roku, zaś w 1787 gościł w swych murach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W wyniku kolejnego pożaru (1850) zniszczeniu uległ najstarsza jego część, tj. wysoki zamek.
W czasie powstania styczniowego rosyjski ostrzał spowodował kolejny pożar i zniszczenie cennego wyposażenia wnętrz. 4 i 5 marca 1863 w Pieskowej Skale i pobliskiej Skale miała miejsce bitwa powstańców pod dowództwem Mariana Langiewicza z wojskami rosyjskimi, podczas której śmierć poniósł walczący po stronie Polaków rosyjski pułkownik Andrzej Potebnia.
Pod koniec XIX wieku podupadłą rezydencję, wykupioną z rąk rodziny Miroszewskich, przekształcono w dom wczasowy. Po II wojnie światowej zamek w Pieskowej Skale przejął Skarb Państwa, po generalnej renowacji w latach 1950 - 1963 stał się on Oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Obecnie znajduje się tu stała ekspozycja "Przemiany stylowe w sztuce europejskiej od średniowiecza do połowy XIX w.".
ZAMEK:
Zamek zbudowany jest na skale stromo opadającej z trzech stron w Dolinę Prądnika. Początkowo obejmował on niewielki obszar i stanowił założenie dwuczłonowe, złożone z położonego w najwyższej części skały zamku górnego oraz ulokowanego niżej zamku dolnego. Na skale, zwanej Dorotką wznosiła się prostokątna w planie i dalej przechodząca w ośmiobok wieża. Zamek dolny posiadał zarys zbliżony kształtem do dzisiejszego dziedzińca renesansowej rezydencji. Na jego terenie mieściły się pomieszczenia gospodarcze. Bezpieczeństwa warowni strzegły dwie baszty (jedna przetrwała) oraz sztuczna fosa, przez którą prawdopodobnie przerzucony był most zwodzony.
Czteroskrzydłowe, renesansowe założenie powstało w trakcie wielkiej rozbudowy, przeprowadzonej przez Szafrańców w XVI wieku. Pałacowy charakter nadały rezydencji trzykondygnacyjne krużganki arkadowo-filarowe, otaczające zbliżony kształtem do ściętego trapezu dziedziniec. Nową bramę wjazdową umieszczono we wschodnim skrzydle. Tuż obok, do zewnętrznej ściany dobudowano wysunięty ryzalit z dwupiętrową loggią, z której roztaczał się piękny widok na dolinę. Podwyższone budynki otrzymały finezyjną attykę, a wnętrza - renesansowe detale architektoniczne w postaci zdobnych kominków, portali i obramień okiennych. Wokół założono ogrody, wykopano stawy i zorganizowano niewielkie ZOO. Po 1640 roku obiekt został wzmocniony nowoczesnym systemem fortyfikacyjnym, składającym się z dwu bastionów połączonych kurtyną z bramą wjazdową. Późniejsze przebudowy (m.in. w stylu barokowym po 1718 i gotyckim po 1880 roku) w niewielkim stopniu zmieniły układ przestrzenny warowni, ale zatarły renesansowy charakter, który przywrócono w trakcie jej restauracji po II wojnie światowej. Warto nadmienić, że pełniąca funkcję bramy wieża zegarowa powstała zaledwie 100 lat temu na miejscu średniowiecznej baszty obronnej.
Obecnie zabytek stanowi Oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Odrestaurowana rezydencja obejmuje czteroskrzydłowy zamek renesansowy z arkadowymi krużgankami, loggią oraz wieżą zegarową, cylindryczną basztą gotycką, XVII-wieczną oficyną, dwoma bastionami i tarasem ogrodowym. W zamkowych wnętrzach prezentowana jest stała wystawa mebli, rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego od XIV do połowy XIX wieku. W jednym z bastionów działa kawiarnia. Od maja do wrzesienia funkcjonują także: księgarnia, sklepik i stoisko z pamiątkami oraz "galeria pod kasztanem".
W sąsiedztwie zabytku rozciąga się park krajobrazowy z XIX-wieczną altaną. U podnóża zamkowych skał prezentują się malowniczo zarośnięte XVI-wieczne stawy, a kilkaset metrów na południe wznosi się samotnie najsłynniejsza polska skała - Maczuga Herkulesa, zwana też Maczugą Krakusa, Skałą Twardowskiego lub prościej - Sokolicą. Według legendy przyniósł ją tutaj diabeł za sprawą Mistrza Jana Twardowskiego, który przyłapany w karczmie "Rzym" powiedział "Będziesz mógł wziąć do piekła moją duszę, jeżeli wskazaną skałę z wznoszącego się nad Suchą Beskidzką szczytu, przeniesiesz pod Ojców i postawisz na ziemi do góry nogami!".
INFORMACJE:
Zwiedzanie Muzeum: Muzeum otwarte jest w okresie zimowym od wtorku do niedzieli w godzinach 10.00-15.00. W okresie letnim od 9.00-15.00; w soboty, niedziele i święta od 10.00-17.00. Dziedziniec zewnętrzny dostępny jest do zwiedzania w godz. 7.00-21.00. W poniedziałki nieczynne. Wstęp na dziedziniec i do muzeum kosztuje 10,00 zł normalny i 7,00 zł ulgowy. Bezpłatnie - wstęp na zamek dolny. W piątki zwiedzanie całego zamku bezpłatne. Dostępny jest także bilet rodzinyy w cenie 32,00 zł (bilet przysługuje rodzinie składającej się co najwyżej z dwóch osób dorosłych i czwórki dzieci).
Zamek królewski w Pieskowej Skale
32-045 Sułoszowa 4, woj. małopolskie
tel./fax: (+48 12) 3896004
strona internetowa: Zamek Pieskowa Skała
