GNIEZNO, woj. wielkopolskie
miasto św. Wojciecha, pierwsza stolica Polski
KULT ŚWIĘTYCH
INFORMACJE OGÓLNE:
Gniezno - miasto we wschodniej części województwa wielkopolskiego, siedziba powiatu gnieźnieńskiego. Miasto leży na obszarze Pojezierza Gnieźnieńskiego, jest otoczone jeziorami: Jelonek, Świętokrzyskie, Winiary; jest także znaczącym ośrodkiem turystycznym.
HISTORIA :
Gniezno jest miejscem doskonale znanym każdemu Polakowi. Miasto św. Wojciecha oraz Pierwsza Stolica Polski może poszczycić się wieloma cennymi budowlami, szczególnie reprezentowanych przez zabytkowe kościoły. Najstarsze ślady osadnictwa na tych terenach pochodzą z późnego paleolitu. Mieścił się tu jeden z głównych grodów państwa Polan. Legenda głosi, że: trzej bracia Lech, Czech i Rus. Przedzierali się przez puszcze szukając miejsca, gdzie mogliby się osiedlić. Nagle zobaczyli wzgórze, na którym na starym samotnym dębie siedział orzeł. Wtedy Lech powiedział: "Tego orła białego przyjmuję za godło ludu swego, a wokół dębu zbuduję gród swój i od orlego gniazda Gniezdnem go nazwę". Pozostali bracia poszli dalej szukać miejsca dla swoich ludzi, Czech podążył na południe, a Rus na wschód.
Pierwsze osady położone na dwóch wzniesieniach, nazywanych później Wzgórzami Lecha i Panieńskim - powstały najprawdopodobniej na przełomie VIII i IX wieku. Gród położony na Wzgórzu Lecha wzniesiony został około X stulecia. Stanowił on rezydencję władcy księstwa plemiennego Polan. Późniejsi władcy drogą podbojów powiększali terytorium Gniezna, tworząc w ten sposób początki państwa polskiego. Największy rozwój Gniezna, stolicy średniowiecznego państwa piastowskiego datuje się na lata panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego, czyli na 2 połowę X w. i początek XI wieku. Na Wzgórzu Lecha istniał wówczas gród z trzema podgrodziami, a na Wzgórzu Panieńskim mieściła się duża osada targowa o charakterze miejskim.
W 997 roku Bolesław Chrobry pomógł zorganizować św. Wojciechowi wyprawę ewangelizacyjną do pogańskich Prus. Po męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, Bolesław Chrobry wykupił ciało i głowę męczennika, i relikwie te sprowadził do Gniezna. Wiadomość o męczeństwie dostojnego biskupa słowiańskiego rozeszła się szybko po szerokim świecie chrześcijańskim. Już późnym latem 997 r. dotarła do zaprzyjaźnionego ze św. Wojciechem młodego cesarza Ottona III. Cesarz do głębi przejęty nowiną, uczcił niezwłocznie pamięć Męczennika, zakładając klasztor pod jego wezwaniem w Akwizgradzie, a niebawem, w czasie zbrojnej wyprawy do Włoch i Rzymu, fundując kościoły w Rzymie i w Subiaco. Na wytworzenie się i utrzymanie tego kultu w Europie zachodniej największy wpływ wywarł tzw. żywot rzymski, zaczynający się od słów: "Est locus in partibus Germaniae" (Jest kraj na pograniczu Germanii).
W 1000 roku odbył się w Gnieźnie zjazd, w którym uczestniczył Bolesław Chrobry i Otton III. Postanowiono na nim utworzyć arcybiskupstwo w Gnieźnie i trzy nowe biskupstwa: w Krakowie-dla Małopolski, we Wrocławiu-dla Śląska i w Kołobrzegu-dla Pomorza. Bolesław otrzymał też od cesarza prawo do ich obsadzania. Powstała zatem polska prowincja kościelna, która obejmowała wszystkie ziemie zdobyte przez Piastów i pozostawała zależna jedynie od papieża. W 1025 odbyła się w Gnieźnie koronacja Bolesława Chrobrego pierwszego króla Polski. Za sprawą Władysława Odonica osada miejska między 1239 a 1243 r. otrzymała prawa miejskie, które tylko usankcjonowały istniejące już prawa. Postanowieniem aktu lokacyjnego wyłączono gminę miejska spod praw państwowych, a władze sprawował wójt. Miasto lokacyjne zostało w XIII-XIV w. otoczone murami i częściowo od wschodu fosą.
W 1331 miasto zajęli Krzyżacy, rabując je i niszcząc. Odbudowę i rozwój gospodarczy zawdzięcza Gniezno Kazimierzowi Wielkiemu. Za rządów Władysława Jagiełły (1419) gnieźnieńskim arcybiskupom został przyznany tytuł Prymasa Polski oraz zastrzeżona godność kardynała. W kolejnych latach Gniezno stało się dużym ośrodkiem handlu krajowego i międzynarodowego. Każdego roku odbywały się w Gnieźnie jarmarki: św. Wojciecha, św. Trójcy, św. Bartłomieja i św. Andrzeja. Uczestniczyli w nich kupcy z Wilna, Mińska, Brześcia, Śląska, Moraw, Włoch, Flandrii i Anglii, a także z Hamburga, Norymbergii i Frankfurtu. Skutkiem rozwoju handlu był rozwój rzemiosła. Gniezno było drugim po Krakowie ośrodkiem sztuki, szczególnie muzycznej.
Na skutek wielu klęsk: zarazy, pożary, najazdy obcych wojsk Gniezno stopniowo traciło swoją pozycję w kraju. Jednak od połowy XVIII w. miasto powtórnie zyskuje na znaczeniu. W 1768 roku Gniezno stało się stolicą województwa. W okresie rozbiorów Gniezno znalazło się pod zaborem pruskim, a od 1815 r. w wyniku uchwał Kongresu Wiedeńskiego znalazło się w granicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego wchodzącego w skład Prus. W 1918 było jednym z głównych ośrodków powstania wielkopolskiego.
Po odzyskaniu niepodległości w 1919 r. miasto stało się siedzibą władz powiatowych. Przywrócono także dawny herb miasta z orłem w koronie. W okresie okupacji hitlerowskiej Gniezno weszło w skład Rejencji Inowrocławskiej. Zostało wyzwolone 21 stycznia 1945 r. Po II wojnie światowej nastąpiła rozbudowa i dynamiczny rozwój miasta.
KATEDRA:
Na Wzgórzu Lecha znajduje się najważniejszy zabytek Gniezna - gotycka katedra. Prawdopodobnie już w latach 70. X w. w ówczesnej głównej stolicy Mieszka I wzniesiono świątynię, w której już w 977 r. złożono do grobu żonę władcy, pochodzącą z Czech księżną Dobrawę (Dąbrówkę). W podziemiach obecnej Katedry zachowały się relikty świątyń powstałych w X i XI w. W II poł. XIV w. arcybiskup Skotnicki zaczął wznosić na miejscu romańskiej nową katedrę gotycką, która nękana przez pożary, była kilkakrotnie odbudowywana: w XVII w. w stylu barokowym, a w XVIII w. - klasycystycznym. W okresie okupacji niemieckiej Katedrę zamieniono na salę koncertową. Po częściowym zniszczeniu w 1945 r. przez wojska radzieckie Katedrę odbudowano w stylu gotyckim. W Katedrze koronowano pięciu pierwszych królów Polski ( Bolesława Chrobrego - 18.04.1025, Mieszka II - 25.12.1025, Bolesława Śmiałego - 25.12.1076, Przemysła II - 26.06.1295, Wacława II - 25.07.1300), a do 1992 r. arcybiskupom gnieźnieńskim przysługiwał tytuł prymasa Polski.
Najstarszą częścią świątyni jest prezbiterium, w którym stoi złocona konfesja z relikwiami św. Wojciecha. W 1986 r. relikwiarz został zbezczeszczony przez złodziei; po roku, zrekonstruowany, powrócił do Katedry. W tylnej części prezbiterium stoi odtworzona w 1997 r. gotycka tumba - dawny grobowiec św. Wojciecha - z płytą z czerwonego marmuru z postacią zmarłego w stroju biskupim. Warto zwrócić uwagę na dwie cenne gotyckie płyty nagrobne z końca XV w. na tylnej ścianie nawy głównej. Wykonana z czerwonego marmuru płyta prymasa Zbigniewa Oleśnickiego jest dziełem Wita Stwosza, a płyta z brązu wykonana została przez nieznanego flandryjskiego artystę.
Płyty flankują wejście do starego kapitularza, gdzie mieści się obecnie wystawa zabytków ze skarbca katedralnego. Obok jasnogórskiego i krakowskiego, skarbiec ten zaliczany jest do najbogatszych skarbców kościelnych w Polsce. Pod wieżą północną znajduje się wejście do podziemi Katedry z fragmentami świątyń przedromańskich i romańskich oraz kamienne grobowce. Obok północnej kruchty znajduje się wejście do Archiwum Archidiecezjalnego z biblioteką katedralną, słynącą z cennych zbiorów starodruków i rękopisów. Skarbiec katedralny jest obecnie obok jasnogórskiego i krakowskiego, najbogatszym skarbcem sakralnym.
DRZWI GNIEŹNIEŃSKIE:
Drzwi Gnieźnieńskie to jedyny z XII w. najwspanialszy zabytek romańskiej sztuki odlewniczej i artystycznej. Znajdują się portalu między kruchtą południową. Zostały odlane z brązu i składają się z dwóch skrzydeł. Rozmiary skrzydeł nie są idealnie równe (lewe 328 x 84 cm, prawe 323 x 83 cm). Grubość ich wynosi 15 do 1,5 cm. Na każdym skrzydle znajduje się po dziewięć scen z życia św. Wojciecha Na obu skrzydłach wmontowano kołatki w kształcie lwich głów z pierścieniami. Tu i ówdzie widoczne są pęknięcia spowodowane upadkami czy uderzeniami, oraz spawania i nadlewy powstałe podczas napraw. Drzwi wykonano w okolicach Gniezna za czasów Mieszka Starego około 1175 r. Drzwi Gnieźnieńskie to świetny przykład średniowiecznej metaloplastyki, jeden z najwybitniejszych pomników sztuki romańskiej w Polsce. Katedralni kanonicy w dawnej Rzeczpospolitej nazwali je Drzwiami Królestwa, "Port Regia". Są one dokumentem historycznym, umacniającym w ciągu dziejów poczucie narodowej wspólnoty.
WARTO ZOBACZYĆ:
Katedrę Gnieźnieńską z Relikwiami św. Wojciecha, Drzwiami Gnieźnieńskimi i przepięknym widokiem na miasto z wieży; Gnieźnieńską starówkę z piętrowymi klasycystycznymi kamienicami, z 1 połowy XIX wieku; Muzeum Początków Państwa Polskiego oraz Muzeum Archidiecezjalne prezentujące m. in. przedmioty romańskie pochodzące z wykopalisk w podziemiach katedry.
INFORMACJE:
Katedrę można zwiedzać w dzień powszedni w godz. od 09.00 do 17.00. (od 12.00- 13.00 - przerwa - odprawiana jest Msza Św.)
W miesiącach od października do kwietnia zwiedzanie kończy się o godz. 16.00. Wejście na wieżę katedralną czynne jest od 9.00 do 17.30.
Zwiedzanie Katedry jest bezpłatne. Za wstęp na wieżę katedralną osoby dorosłe muszą zapłacić 5 zł, natomiast dzieci i młodzież 2 zł.
Zwiedzenie Drzwi Gnieźnieńskich - bilet normalny 2 zł, ulgowy 1 zł. Dla zorganizowanych grup organizowane jest również zwiedzanie podziemi.
Biuro PTTK
tel. (061) 426 36 60
Powiatowe Biuro Informacji Turystycznej
tel. (061) 428 41 00
STRONY WWW:
- SANKTUARIA MARYJNE -
- KULT ŚWIĘTYCH -
- INNE -
